بازگشت
هر آنچه باید درباره تنبلی چشم، تشخیص و درمان آن بدانیم.
آنچه می‌خوانید :
تنبلی چشم، مشکل بسیار رایج است که اصلی‌ترین علت کاهش بینایی در کودکان به‌شمار می‌رود. این اختلال معمولاً از بدو تولد تا قبل از سن ۷ سالگی مشاهده می‌شود. این مشکل معمولاً یکی از چشم‌ها را درگیر و به‌ندرت در هر دو چشم کودک مشاهده می‌شود. درمان به‌موقع این اختلال بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا هر چقدر تنبلی چشم زودتر تشخیص داده شود، از مشکلات طولانی مدت بینایی جلوگیری خواهد شد. در ادامه به‌بررسی کامل تنبلی چشم، علت ها، علائم و روش‌های درمان آن می‌پردازیم:
تنبلی چشم چیست؟
تنبلی چشم یا Amblyopia، کاهش قدرت بینایی در یکی از چشم‌ها یا هر دو چشم است که در نتیجه ی رشد طبیعی یا ناقص اعصاب بینایی در اوایل زندگی ایجاد می‌شود. چشم ضعیف یا همان تنبل معمولاً به‌سمت داخل یا بیرون تمایل دارد.
عوامل و علت ایجاد تنبلی چشم
از مهم‌ترین بیماری‌هایی که باعث تنبلی چشم می‌شود، می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم:
- استرابیسم (انحراف چشم): رایج‌ترین علت تنبلی، انحراف چشم است که در اثر عدم‌هماهنگی ماهیچه چشم ایجاد می‌شود. دراین‌حالت، چشم‌ها به‌داخل یا خارج منحرف شده و وضعیتی ناهماهنگ دارد.
- تنبلی چشم محرومیتی: این نوع از تنبلی چشم، در نتیجه نقص در یکی از اعضای چشم رخ می‌دهد؛ در این موارد کودک دید شفاف و واضحی نخواهد داشت.
- زخم قرنیه، اسکار، یا بیماری چشمی دیگر: انسداد مسیر بینی در اثر زخم یا اسکار از جمله مواردی است که می‌تواند باعث تنبلی چشم شود.
- آب مروارید مادرزادی: آب مروارید در نتیجه کدرشدن بخش سیاه چشم ایجاد می‌شود، این بیماری باعث تاری دید و در نهایت تنبلی چشم می‌شود.
- پتوز یا افتادگی پلک: افتادگی پلک باعث ایجاد انسداد در مسیر بینایی شده که در نتیجه آن چشم تنبل می‌شود.
- گلوکوم (آب سیاه): آب سیاه چشم، در اثر افزایش فشار داخل چشم و تجمع مایعات ایجاد شده که در نتیجه آن اعصاب بینایی آسیب می‌بیند و احتمال تنبلی چشم وجود دارد.
- آسیب چشمی: آسیب چشم در اثر هر عواملی می‌تواند تنبلی را به‌دنبال داشته باشد.
- عمل جراحی چشم: جراحی می‌تواند باعث آسیب اعصاب شده و این زمینه را برای تنبلی چشم فراهم کند.
- عیوب انکساری: هرگاه بین قدرت بینایی هر دو چشم در اثر بیماری‌های انکساری چشم مثل دوربینی، نزدیک‌بینی و آستیگمات تفاوتی وجود داشته باشد، احتمال تنبلی چشم نیز وجود دارد.
- تنبلی چشم آنیزومتروپیک: در برخی موارد، تنبلی در اثر خطای انعکاسی نابرابر در دو چشم ایجاد می‌شود. به‌طورمثال، یکی از چشم‌ها دچار نزدیک‌بینی، دوربینی و یا آستیگماتیسم شدید است و چشم دیگر کاملا سالم. در این حالت، مغز عیوب انکساری چشم دیگر را در نظر نمی‌گیرد. این مورد تنبلی چشم آنیزومتروپیک نامیده می‌شود.
نشانه ها و علائم تنبلی چشم
این بیماری، به‌خصوص از بدو تولد علائم خاصی را ایجاد نمی‌کند، بنابراین ممکن است والدین از وجود چنین اختلالی بی‌خبر باشند.
به‌طورکلی می‌توان گفت که اصلی‌ترین علت تنبلی چشم، عدم تعادل تحریک اعصاب بین مغز و چشم است. درواقع در این موارد، مغز به‌اجبار یکی از چشم‌ها را بیشتر از دیگری تحریک کرده و همین امر هم سبب ضعیف‌شدن چشم دیگر و انحراف آن می‌شود. در این موارد می‌توان با نگاه‌کردن به چشم کودک این اختلال را تشخیص داد. از دیگر علائم و نشانه‌ها می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم:
- انحراف یک یا هر دو چشم
- عدم هماهنگی در چرخش چشم‌ها
- عدم تشخیص عمق توسط فرد مبتلا به تنبلی
تشخیص تنبلی چشم (آمبلیوپی)
تنبلی چشم، غالباً یک بیماری وراثتی است و تشخیص به‌موقع آن نقش به‌سزایی در نتیجه درمان خواهد داشت؛ چنانچه تنبلی چشم در همان سال‌های اول زندگی که سیستم بینایی در حال تکامل است، تشخیص داده شود، نتیجه درمان رضایت‌بخش خواهد بود.
بهترین زمان برای درمان و تشخیص اولیه قبل از سن ۷ سالگی است. تشخیص این بیماری معمولاً از طریق آزمایش چشمی ساده انجام می‌شود ولی برای سنین مختلف کمی متفاوت است.
- نوزادان: برای تشخیص بیماری در نوزادان آزمایش رفلکس قرمز انجام می‌شود. در این آزمایش یک ابزار نوری ذره‌بینی، چشم نوزاد را بررسی می‌کند.
- یک تا دو سال: در این آزمایش، توانایی چشم جهت تمرکز روی یک جسم و نقطه خاص مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
- ۵ تا ۶ سال: در این آزمایش یک چشم کودک را می‌بندند و با نشان‌دادن عکس یا حروف، توانایی چشم را ارزیابی می‌کنند.
طبق نظر پزشکان:
"تنبلی چشم مشکل شایع چشمی است، که تقریبا از هر 100 کودک 3 نفر را درگیر می‌کند. بهترین زمان جهت تشخیص و درمان این بیماری قبل از سن 7 سالگی است، بعد از این مدت اثر بخشی درمان کاهش می‌یابد. این بیماری در مراحل اولیه با پوشاندن یکی از چشم‌ها قابل درمان خواهد بود."
تنبلی چشم در کودکان
تنبلی چشم کودک، مشکل بسیار شایعی است که معمولاً در اثر اختلال در رشد بینایی اتفاق می‌افتد. تنبلی چشم در کودکان درهمان سال اول زندگی مشاهده شده و می‌تواند یک یا هر دو چشم را درگیر کند.
عدم تحریک اعصاب بین مغز و چشم، علت تنبلی چشم در کودکان است. در اثر این اتفاق یکی از چشم‌ها بیشتر از دیگری تحریک شده و فعالیت می‌کند و بنابراین چشم دیگر تنبل و ضعیف می‌شود.
تنبلی چشم کودکان باید قبل از سن ۶ سالگی تشخیص داده و درمان شود؛ هر چقدر این بیماری زودتر تشخیص داده شود، نتایج درمان نیز اثربخش‌تر خواهد بود.
تنبلی چشم در بزرگسالان
تنبلی چشم بزرگسالان، در نتیجه یک مشکل یا بیماری دیگر چشمی مانند انحراف چشم و آب مروارید ایجاد می‌شود. درواقع در اثر این اتفاق، مسیرهای انتقال پیام عصبی از چشم به مغز به هر دلیلی مسدود شده است.
تنبلی چشم در بزرگسالان معمولاً علامت خاصی ایجاد نمی‌کند، بنابراین باید در چکاپ‌های سالانه تشخیص داده شود؛ درمان نیز متناسب با علت ایجادکننده انجام می‌شود.
درمان تنبلی چشم
بعد از تشخیص تنبلی، راه‌های مختلفی برای کنترل و درمان این بیماری وجود دارند، که عبارتنداز:
عینک
بسته به تشخیص پزشک، در برخی موارد برای درمان تنبلی از عینک استفاده می‌شود. گاهی اوقات دوره درمان با عینک طولانی‌تر است؛ زیرا از برگشت تنبلی جلوگیری می‌کند.
به کارگرفتن چشم تنبل
رایج‌ترین روش درمان تنبلی چشم، به‌کارگرفتن چشم تنبل از طریق بستن چشم سالم است. در این روش با استفاده از یک چشم‌بند، چشم سالم پوشانده می‌شود تا چشم تنبل وادار به‌فعالیت شود. دوره درمان با این روش بسته به‌میزان تنبلی و سن هر شخص از چند هفته تا چند ماه متفاوت است.
عمل جراحی تنبلی چشم
درصورتی‌که علت تنبلی چشم، بیماری‌های مادرزادی مانند آب مروارید باشد؛ انجام جراحی پس از تولد تا ۳ ماهگی الزامی است. در این موارد هرچقدر عمل جراحی سریع‌تر انجام شود، نتیجه درمان رضایت‌بخش‌تر است.
اصلاح افتادگی پلک
درصورتی‌که علت تنبلی، افتادگی پلک و مسدودشدن بینایی باشد؛ باید با عمل پلک (بلفاروپلاستی) برطرف شود.
قطره چشم
برای کودکانی که تحمل بستن چشم را ندارند، معمولاً از قطره چشم استفاده می‌شود؛ زیرا به همان اندازه موثر است.
● قطره آتروپین: این قطره چشمی برای ایجاد تاری در چشم سالم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این قطره مردمک چشم را گشادتر کرده و باعث تاری دید می‌شود؛ به‌این‌ترتیب چشم تنبل بیشتر از چشم سالم فعالیت می‌کند.
● قطره هماتروپین: عملکرد این قطره نیز مانند مورد قبل فلج موقت عضلات مژگانی و گشاد کردن مردمک چشم است. از این دارو نیز به‌جهت افزایش قدرت بینایی استفاده می‌شود. در مورد میزان و نحوه مصرف این قطره با پزشک مشورت کنید.
تمرینات چشمی
انجام یک سری تمرینات چشمی، می‌تواند روند درمان را سرعت ببخشد. این تمرینات عبارتنداز:
- نقاشی: نقاشی‌کردن با مداد قرمز یا در صفحات شطرنجی می‌تواند به‌‌افزایش تمرکز کودک کمک کند. در این موارد باید از کودک بخواهید رنگ‌ها از خانه‌های شطرنجی بیرون نزند.
- بازی خط و نقطه: در یک صفحه نقاطی را تعیین کنید و از کودک بخواهید تا با وصل‌کردن این نقاط بهم، قدرت چشم را بالا ببرد. بهتر است این تمرین با مداد قرمز انجام شود.
- پرتاب توپ در هدف: در این تمرین چند شی خالی مثل جعبه، تابه و یا کاسه تهیه کنید. از کودک بخواهید توپ را دقیقاً داخل هدف پرتاب کند.
عوارض تنبلی چشم
مهم‌ترین عوارض تنبلی چشم، تاری دید و انحراف چشم است. اگر به‌موقع برای درمان مراجعه کنید، معمولاً این وضعیت موقتی و قابل درمان است. درغیراین‌صورت، تنبلی چشم به ضعف دائمی مبدل شده و فرد باید تا آخر عمر از عینک‌های دائمی استفاده کند.
چرا باید تنبلی چشم را درمان کرد؟
تنبلی چشم در اثر عدم تعامل چشم با مغز ایجاد می‌شود؛ بنابراین تنبلی یک بیماری چشمی محسوب نمی‌شود. تاری دید و درک ضعیف از عمق اجسام، مهم‌ترین عوارضیست که برای فرد ایجاد می‌شود. درمان موثر این بیماری باید هرچه سریع‌تر شروع شود، تاخیر در درمان، موجب می‌شود تا نتیجه دلخواه از درمان گرفته نشود. در نظر داشته باشید بعد از سن ۸ سالگی میزان بهبود بینایی تا حد قابل توجهی کاهش می‌یابد. اگر به‌موقع برای درمان این بیماری اقدام نشود، ممکن است در بزرگسالی منجر به‌اختلال در دید مرکزی شود.
سخن پایانی
اختلال تنبلی چشم، یک مشکل بسیار رایج در کودکان زیر پنج سال است. اگر به‌موقع برای درمان اختلال مراجعه کنید، مشکل تنبلی به‌طورکامل درمان و ریشه‌کن می‌شود؛ اما اگر در درمان تعللی صورت گیرد،ممکن است عوارض تنبلی چشم تا آخر عمر همراه فرد باشد.
